Pamięć obozowych przeżyć jest krzyżem dźwiganym do końca życia. Pani Wanda Półtawska zatytułowała swoje obozowe wspomnienia słowami: „I boję się snów...” Tym bardziej trzeba z czcią schylić głowę przed każdym składanym świadectwem.

Ks. Arcybiskup jako były więzień obozów stale dawał świadectwo męczeńskim dziejom Narodu i Kościoła w Polsce w czasie II wojny światowej. Uczestnicząc w Soborze Watykańskim II, brał także udział w przygotowaniach listu biskupów polskich do biskupów niemieckich. Przewodniczył sekcji badań historycznych nad stratami Kościoła katolickiego w okresie II wojny światowej. W marcu 1970 r. przedstawił Papieżowi Pawłowi VI i Watykańskiemu Sekretariatowi Stanu memoriał nt. strat duchowieństwa polskiego w hitlerowskich obozach koncentracyjnych.

Był przez szereg lat przewodniczącym Komitetu Księży Polskich byłych Więźniów Obozów Koncentracyjnych. Zainicjował wybudowanie Kaplicy Wdzięczności i Męczeństwa w Sanktuarium Kaliskim. W 1970 roku, w 25-lecie wyzwolenia obozu, zorganizował pielgrzymkę 220 księży i biskupów polskich, byłych więźniów obozów przez Gusen, Mauthausen i Dachau do Rzymu, na 50. rocznicę święceń kapłańskich Pawła VI . W roku 1972 zorganizował uroczystości związane z umieszczeniem na terenie obozu w Dachau czterojęzycznej tablicy, upamiętniającej straty polskie w tym obozie.

19 II 1971 składał w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, w obecności prokuratorów RFN, zeznania na temat doświadczeń, jakim go poddawano w obozie. 10 XI 1975 na zaproszenie Sądu Krajowego w Monachium składał zeznania w procesie b. Sturmbennführera SS, dr H. Schütza, szefa stacji doświadczalnej w Dachau. Z zeznań i wywiadów ukazały się liczne informacje prasowe w RFN. Szczególny wstrząs opinii publicznej wywołał gest przebaczenia w czasie spotkania z oprawcą na sali sądowej.

Był orędownikiem budowanego na prawdzie pojednania obu ochrzczonych narodów. Dawał tego wielokrotnie wyraz, także jako biskup przygranicznej diecezji szczecińsko-kamieńskiej. Za wielki wkład w dzieło pojednania polsko-niemieckiego w 1991 r. otrzymał jako pierwszy Polak najwyższe odznaczenie niemieckie przyznawane obcokrajowcom: Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą.

Idąc za sugestią Papieża Jana Pawła II spisał wspomnienia o przeżyciach obozowych w książce pt. „Będziecie Moimi świadkami” (3 wydania polskie, tłumaczenia: włoskie, hiszpańskie, niemieckie, francuskie i angielskie). Dawał też o obozowych dziejach świadectwo przy wielu okazjach, m.in. w filmie „Czas Wielkiej Próby”.

Jasno widział zagrożenia cywilizacji śmierci , a swoje przeżycia wykorzystywał także, by przestrzegać: „Wolno mi chyba powiedzieć: wiem, co znaczą doświadczenia dokonywane na człowieku dorosłym. Wolno mi więc chyba zapytać: dlaczego zostały przeniesione na początki jego życia? Dlaczego zostały już przeniesione do nas ze straszliwych obozów hitlerowskich? Tam wszystkie doświadczenia były dozwolone, zwłaszcza na Polakach. I wolno zapytać: ślady, jakie zostawiły tamte eksperymenty, są znane, jakie będą ślady tych nowych? Kto to wie, kto na to odpowie?” – pytał podczas wykładu na KUL-u w 1987 r.

Nie unikał kontaktów z Niemcami, więcej – potrafił budować relacje. Oto fragment świadectwa Niemki mieszkającej w Monachium: „Choć zdrowie Ks. Arcybiskupa zostało przed laty solidnie nadwyrężone w wyniku okrutnych eksperymentów pseudo-medycznych, to ani razu nie słyszałam słów oskarżenia, nienawiści czy zemsty. Wielkość jego ducha polega na przebaczającej miłości, której w szczególny sposób dał wyraz w Monachium podczas procesu lekarza obozowego dr. Schütza, zwracając się do niego ze słowami: «Wybaczam panu». (…) Poprzez moje spotkania z nim oraz z jego przyjaciółmi z Instytutu Świętej Rodziny w Łomiankach nauczyłam się szanować, a przede wszystkim kochać Polaków” (Karolina Zahner).